Skip to main content
Nederlands

Verantwoord leven zonder verantwoordelijkheid?

De filosofische gevolgen van een onvrije wil
Jan Verplaetse. Coreferent Stephan Schleim

Een leven zonder vrije wil is niet zonder perspectief. Verwijtloos leven kan juist bevrijdend werken. Leven zonder verantwoordelijkheid hoeft geen bedreiging voor de toekomst te zijn.

Hersenwetenschappers zijn het eens: de vrije wil bestaat niet. Onze bewuste beslissingen zijn de uitkomst van onbewuste processen waarover we geen ultieme controle hebben. De idee dat een bewust ik aan de knoppen zit, is een illusie. Wat zijn de filosofische gevolgen van een onvrije wil? Rationeel beschouwd zijn we niet langer verantwoordelijk voor of schuldig aan wat we doen of denken. Verantwoordelijkheid vereist immers een vrije wil - die niet bestaat. Maar zonder schuld verliest het recht zijn klassieke grondslag en zonder blaam kan je niemand iets kwalijk nemen. We zitten met een filosofische waarheid die niet rijmt met onze dagelijkse intuïties en emoties.
Nochtans is leven met een onvrije wil niet zonder perspectief. Op persoonlijk vlak kan verwijtloos leven bevrijdend werken en op maatschappelijk vlak dringt schuldloos recht nu al onze samenleving binnen. Professionals beschouwen criminelen als risicoburgers en bestuurders zoeken heil in preventie die geen schuld vereist. Leven zonder verantwoordelijkheid hoeft geen bedreiging voor de toekomst te zijn. Leven zonder schuld kan juist een uitdaging vormen.

Jan Verplaetse is docent moraalfilosofie aan de rechtsfaculteit van de Universiteit van Gent. Hij is mede-initiatiefnemer van The Moral Brain, een interdisciplinair team van wetenschappers die onderzoek verrichten naar hersenprocessen die moreel gedrag bij mensen mogelijk maken of immoreel gedrag helpen verklaren. Hij is de auteur van Het morele brein (2006), Het morele instinct: over de natuurlijke oorsprong van onze moraal (2008), Localizing the moral sense: neuroscience and the search for the cerebral seat of morality, 1800-1930 (2009) en het recente Zonder vrije wil. Een filosofisch essay over verantwoordelijkheid (2011).

Stephan Schleim is docent theoretische psychologie aan de RUG. Na een studie in o.a. filosofie en psychologie promoveerde hij op neurowetenschappelijk onderzoek naar morele beslissingen. Naast zijn wetenschapstheoretisch onderzoek naar de mogelijkheden van hersenonderzoek reflecteert hij op het publieke debat daarover, o.a. in zijn (Duitse) boeken over ‘gedachtelezen’ en de ‘neuromaatschappij’.
 

 

Also in this series

See also

Martha Nussbaum | Co-speaker: Liesbeth Korthals Altes
Why Democracy Needs the Humanities
English

The value of the arts is no longer self-evident, nor is research and education in the arts.

Tiffany Easthom, Mukesh Kapila and Rolf Carriere
Protecting Civilians against Imminent Violence
English

What can the international community do better to protect civilians, deter violence, and strengthen local peace infrastructures?  An unexpected answer may lie in a new peac

Sytze Brandenburg, Hans Langendijk en Rob Coppes
Een nieuwe vorm van kankerbestrijding
Nederlands

Dit jaar opent het UMCG, als een van de eerste ziekenhuizen in Nederland, een Protonentherapiecentrum.