Over normaliteit en andere afwijkingen

Zodra er een ‘verward persoon’ in het nieuws opduikt, staat een leger aan journalisten en deskundigen klaar om hem psychologisch te duiden. Maar gaat het de tv-psychologen en -psychiaters om de verwarde of om de ‘gewone’ mens? Waar komt de fascinatie voor het abnormale en irrationele vandaan? Vrezen we de ander, of maakt het ons onzeker over hoe normaal we zelf eigenlijk zijn? In Geschiedenis van de waanzin (1961) wijst de Franse filosoof Michel Foucault de zeventiende en de achttiende eeuw aan als het begin van de systematische bestudering van de waanzin. Het denken over de mens werd een denken in termen van redelijkheid versus psychiatrische ziektes. Paul Verhaeghe herleest Foucault en onderzoekt de hedendaagse kijk op waanzin.

Hoewel de psychiatrie en psychologie zich de afgelopen eeuw een wetenschappelijke houding hebben aangemeten, ziet Verhaeghe vooral overblijfselen van de zeventiende-eeuwse benadering van afwijkend gedrag. Diagnoses berusten nog altijd op sociale normen en nattevingerwerk en zowel psychiatrische als psychotherapeutische behandelingen werken disciplinerend, wat bovendien ontkend wordt. De psychiatrie en de klinische psychologie weigeren hun maatschappelijke rol op zich te nemen. Intussen blijft het aantal diagnoses en recepten voor psychofarmaca stijgen, want normaliteit is binnen handbereik, toch? Het is dringend tijd voor een andere aanpak. Coreferent is Stynke Castelein.

Paul Verhaeghe is hoogleraar aan de universiteit Gent, klinisch psycholoog en psychoanalyticus. Naast vakspecifieke artikelen en studieboeken schrijft hij ook voor een breed publiek: Liefde in tijden van eenzaamheid (1999, heruitgegeven 2011) werd in acht talen vertaald. Sinds 2000 gaat zijn belangstelling vooral naar de invloed van maatschappelijke veranderingen op psychologische en psychiatrische moeilijkheden.

Stynke Castelein is medisch socioloog en hoofd onderzoek bij GGZ-instelling Lentis (Groningen). Tevens is zij als hoogleraar 'Herstelbevordering bij ernstige psychische aandoeningen' verbonden aan de faculteit Gedrags-en Maatschappijwetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen. Zij pleit voor een brede visie op herstel, waarbij zowel aandacht is voor het symptomatische, maatschappelijke als persoonlijke herstel.

Foto: Merlijn Doomernik