Het verdriet van Veendam

De coronacrisis houdt ons volop bezig, het is nog dagelijks in het nieuws, we hebben het erover bij het koffiezetapparaat (als we niet thuiswerken) en ook wetenschappers proberen in een razendsnel tempo de crisis te duiden. Wat kunnen we bijvoorbeeld leren van de geschiedenis over dergelijke pandemieën, hoe verandert corona ons gedrag en wat betekenen de ingrijpende maatregelen voor onze economie? In het Kenniscafé Virusverhalen vertelt een aantal Groningse wetenschappers over hun corona-onderzoek, waaronder Dirk Bezemer, hoogleraar Economie van de Internationale Financiële Ontwikkeling. Onlangs verscheen zijn boek Een land van kleine buffers (uitgeverij Pluijm, 2020) en ook schrijft hij regelmatig voor de Groene Amsterdammer. In aanloop naar het Kenniscafé plaatsen we hieronder een van zijn columns.

Het verdriet van Veendam

Dirk Bezemer

Laatst vertelde ik in het radioprogramma Met het oog op morgen over de uitdagingen waar we economisch voor staan. Het oog, zoals de kenners het noemen, wordt op het laatste uur van de dag live uitgezonden. Er kwam dus een technicus door de nacht naar mijn huis om met behulp van kabels, een kastje en een microfoon de geluidskwaliteit te waarborgen. Nadien raakten we in gesprek. De geluidsman, die uit Veendam gekomen was, bleek de verpersoonlijking van de thematiek waarover ik zojuist met Wilfried de Jong gesproken had.

Al jaren delen te veel burgers te weinig in de economische groei. De lonen en besteedbare inkomens namen nauwelijks toe. De publieke sector, waarvan velen afhankelijk zijn, werd financieel uitgekleed. Wie kijkt naar de cijfers van vóór corona over de hoeveelheid precaire contracten, de omvang van probleemschulden, de moeite om rond te komen bij veel burgers, de kleine financiële buffers, het gebrek aan toegang tot welzijn en zorg – en daar dan de gevolgen van de recessie bij optelt, die houdt zijn hart vast. Als de deken van overheidssteun volgende zomer weggetrokken wordt, zullen de werkelijke kosten van het beleid duidelijk worden. Veel burgers weten dat eigenlijk nu al wel.

Dat is een slecht startpunt om de coronarecessie het hoofd te bieden, laat staan om breed draagvlak voor verduurzaming te creëren. Wie stemt er in maart vóór een programma met daarin rekeningrijden, een CO2-belasting en kosten voor woningisolatie, als je tegelijk als flexwerker terugvallende inkomsten hebt, of als je loon al jaren stilstaat? Als de wachtlijsten in de zorg toenemen en gemeentelijke voorzieningen verdwenen zijn?

In Veendam (27.000 inwoners) had volgens de laatste cijfers (2018) 18,7 procent van de eenoudergezinnen een laag inkomen, vergeleken met 14,7 procent in Nederland. Sinds de laatste recessie (2012) is het aantal huishoudens dat ten minste een jaar een laag inkomen heeft in Nederland sterk afgenomen; in Veendam is het toegenomen. Het zijn twee indicatoren van de ongelijkheid en het gebrek aan perspectief. Voeg daarbij de aardbevingen – in Veendam was de laatste op 9 januari 2019 – met uitzichtloze compensatieprocedures. De verantwoordelijke ministers Kamp en zijn opvolger Wiebes bewogen zich soepel van ontkenning naar bagatellisering. Shell en de NAM konden een oplossing jarenlang traineren.

Nu zijn er grote plannen voor Windpark N33. Langs deze provinciale weg in de gemeenten Veendam, Menterwolde en Oldambt gaan windmolens geplaatst worden. De provincie Groningen plant 855 megawatt windenergie op land, waarvan windpark N33 er 120 moet gaan leveren. Twintig organisaties voerden bezwaar aan, dat door de Raad van State ongegrond werd verklaard. Aan de regionale economische ontwikkeling van Veendam en omstreken is intussen nauwelijks aandacht besteed, het welzijnswerk staat er onder druk. De Veendamse gemeentebegroting stond in juni zeven ton in de min. Er ‘wordt gekeken hoe de kosten voor de jeugd teruggedrongen kunnen worden’, meldt een wethouder.

Veendam illustreert dat populisme als protestbeweging niet verwonderlijk is. Iedere malloot met een verhaal dat tegen de haren van de beleidsmakers instrijkt – of het nu over boreale culturen, klimaatontkenning, G4-netwerken, kartels of inentingen gaat – staat automatisch op voorsprong. Politici gaan in zo’n klimaat steeds moeilijker draagvlak vinden voor plannen om de recessie te bestrijden en een duurzame economie op te bouwen. Ze oogsten wat de afgelopen tien jaar, en eigenlijk al veel langer, op te veel plekken in Nederland gezaaid werd – ongelijkheid en achteloosheid. Een van de plekken waar de ongelijkheid met de rest van het land groot is en waar de achteloosheid gevoeld wordt, is Veendam.

Mijn Veendamse technicus keek dan ook bedenkelijk bij mijn pleidooi voor verduurzaming in het algemeen en windparken in het bijzonder. Ook menselijke invloed op klimaatverandering wilde er bij hem niet in. Je weet het nooit zeker, maar er zou zomaar een verband kunnen zijn met de veronachtzaming van het financiële perspectief van Veendamse burgers.

We dronken nog wat, waarna hij in het donker verdween. In mijn hoofd resoneerde de eindtune van Het oog. ‘Gute Nacht, Freunde, es wird Zeit für mich zu gehen. Was ich noch zu sagen hätte, dauert eine Zigarette.’ Als Den Haag Veendam nog iets te zeggen heeft, moeten ze snel zijn. De verkiezingen naderen.

Deze column verscheen eerder op de website van De Groene Amsterdammer.