Poëzie & wetenschap

Hoe lezen wij gedichten? Wat gebeurt er in het hoofd van Arnon Grunberg en zijn lezers tijdens het schrijf- en leesproces? En wat had dichter Gerrit Krol met wiskunde? Drie korte lezingen over wetenschap en literatuur. 

Het 'Grunberg' experiment

Hersenmetingen naar beleving van literatuur

Ysbrand van der Werf
Eind 2013 zijn uitgebreide metingen gedaan naar Arnon Grunberg bij het schrijven van zijn nieuwe novelle 'Het Bestand', die in februari 2015 uitkomt. Gedurende twee weken onderzochten onderzoekers dagelijks zijn hersenactiviteit, hartslag, huidgeleiding en gelaatsexpressie tijdens het schrijven, in de hoop zo het creatieve proces te kunnen beschrijven. Inmiddels is deel twee van het onderzoek gestart: tijdens een tentoonstelling over het werk van Arnon Grunberg worden dagelijks bij vier proefpersonen dezelfde metingen verricht tijdens het lezen. Zo wordt het schrijfproces in verband gebracht met de subjectieve beleving bij het lezen van de novelle. Met dit onderzoek probeert hersenonderzoeker Ysbrand van der Werf zicht te krijgen op hersenprocessen die ten grondslag liggen aan creativiteit, beleving, vervoering, of mogelijk juist afschuw, tijdens het schrijven en lezen van literatuur.

Ysbrand van der Werf is onderzoeker van het Nederlands Herseninstituut en het Vrije Universiteit MC in Amsterdam. Hij leidt een team van onderzoekers op het gebied van hersenen, emotie en cognitie. Zijn onderzoeksterrein betreft gezonde en verstoorde cognitieve functie, in relatie tot slaap, en neurologische en psychiatrische ziektes. Het ‘Grunberg’ experiment is een nieuw pad in zijn onderzoek. Van der Werf  studeerde biologie en psychologie aan de RUG, promoveerde op het terrein van geheugenstoornissen aan de VU en is lid van De Jonge Akademie van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. 

Een lege plek, om te blijven

Eyetracking: hoe lezen we poëzie?

Ruth Koops van ’t Jagt
Een van de typisch kenmerken van poëzie is de versregel. In tegenstelling tot bij proza waaieren de zinnen van een gedicht doorgaans niet uit over de hele bladspiegel, maar kiest de dichter ervoor om zijn woorden over meerdere versregels te verspreiden. Zijn lezers zich bewust van de rol die het wit in poëzie speelt? Worden ze beïnvloed door de vorm waarin woorden en regels worden gepresenteerd? Met behulp van de eyetracker onderzocht Ruth Koops van 't Jagt de oogbewegingen van lezers tijdens het lezen van poëzie en proza, met speciale aandacht voor enjambementen (zinnen die over twee of meer versregels lopen). 

Ruth Koops van ’t Jagt is promovendus gezondheidscommunicatie en onderzoekt de kracht van verhalen. Ze studeerde psychologie en Nederlands aan de RUG en was daar in 2006/2007 huisdichter, met als resultaat de bundel Juttersgeluk. Samen met Petra Hendriks, John Hoeks en Gillis Dorleijn schreef ze op basis van haar masterscriptie het artikel 'Look before you leap. How enjambment affects the processing of poetry'. In 2013 won ze samen met Lieke van den Krommenacker het Hendrik de Vriesstipendium. Samen schreven ze de novelle Hogelandlopers.

De kracht van wiskunde

Over de gedichten van Gerrit Krol

John Heijmans
De wiskunde duikt op allerlei mogelijke manieren op in de romans, essays en gedichten van Gerrit Krol. Soms heel opzichtig, in de vorm van formules en meetkundige figuren, soms meer verholen, in de vorm van wiskundige principes en redeneringen. Juist deze laatste benaderingswijze geeft niet alleen aanleiding tot gedichten waarin de wiskunde op een abstracte wijze aanwezig is, maar vaak ook tot poëzie die hevig ontroert.

John Heymans studeerde filosofie en wiskunde aan de Universiteit Twente. Momenteel legt hij de laatste hand aan een proefschrift over de invloed van Helmholtz op het ontwikkeling van de vroege elektronische muziek. Daarnaast publiceerde hij literaire monografieën over Armando. J.J. Voskuil en Cherry Duyns. En tussen dit alles door schrijft hij soms ook gedichten die, sedert de publicatie van zijn bundel Vlagvertoon (2001), hoofdzakelijk in bibliofiele edities verschijnen.

Tentoonstelling Technopoetry

Fotograaf Bart van Overbeeke is op zoek naar de lyriek in fotografie. Hij maakt authentieke foto’s van de kern van technologische processen aan de Technische Universiteit Eindhoven. Daarbij verzamelt hij bijpassende geluiden. Auteur Enith Vlooswijk voegt daar spannende tekst aan toe. Zo komen techniek, geluid en woorden wonderlijk samen in de expositie Technopoetry.
Studium Generale Groningen en de Cast | 19 januari tot 11 februari
Kantine Van DoorenVeste (Hanzehogescool), Zernikeplein 11, Groningen | Toegang tentoonstelling gratis

Dit programma is onderdeel van de Poëziemarathon.