De onderste steen boven

Het is de droom van iedere journalist: na veel spitwerk en hardnekkig onderzoek een misstand blootleggen waarvan de wereld opschrikt. Onderzoeksjournalisten of ‘muckrakers’, zoals ze in de VS heten, kijken voorbij de waan van de dag, bijten zich vast in een onderwerp en veroorzaken niet zelden een politiek schandaal of een pikante affaire.

Tenminste, dat is het romantische beeld. Hoe werkt de onderzoeksjournalistiek in de praktijk, welke valkuilen komen journalisten tegen, hoeveel ruimte krijgen ze en hoe groot is uiteindelijk hun invloed?
Studium Generale organiseert twee avonden met lezingen over de Amerikaanse en Nederlandse onderzoeksjournalistiek die aansluiten op de 25ste Van der Leeuw-lezing van de Amerikaanse onderzoeksjournalist Seymour M. Hersh en zijn coreferenten Joris Luyendijk en Kader Abdolah. Filmtheater Images en Cultureel Studentencentrum Usva vertonen drie films met een deskundige inleiding, waarin de Amerikaanse journalistiek en het Amerikaanse veiligheidsbeleid centraal staan.

De Amerikaanse journalistiek moet nog veel kritischer
Prof.dr. Maarten van Rossem

Datum: Dinsdag 30 oktober 2007

Het absolute hoogtepunt van de Amerikaanse onderzoeksjournalistiek is het Watergate schandaal, dat president Nixon de kop kostte. De journalisten Bob Woodward en Carl Bernstein werden ware helden, mede dankzij de romantische speelfilm ‘All the President’s Men’. Maar waar was de Amerikaanse journalistiek 30 jaar later, toen de VS op basis van leugens de Irak-oorlog begon en een twijfelachtig veiligheidsbeleid voerde? Op een enkele kwaliteitskrant na was het stil. Met name de televisiejournalistiek, toch de belangrijkste nieuwsbron voor veel Amerikanen, liet het volledig afweten. De trots over de onthullingen in de Watergate Affaire is natuurlijk prachtig, maar 35 jaar later is het wel tijd voor een stevige kritische impuls.

Amerika-kenner Maarten van Rossem is hoogleraar eigentijdse geschiedenis in Utrecht, publicist en kritisch commentator.

Onderzoeksjournalistiek is geen kwestie van geld
Dick van Eijk

Datum: Dinsdag 6 november 2007

Onderzoeksjournalistiek kost tijd. Dat is dus duur, luidt een populair vooroordeel. Toch blijkt uit vergelijkend onderzoek in twintig landen dat er noch binnen landen, noch tussen landen enige relatie bestaat tussen de tijd die een redactie aan onderzoek besteedt en de hoogte van het budget. Ambitie, redactiecultuur en organisatievermogen zijn van veel groter belang - stuk voor stuk factoren die (hoofd)redacties zelf kunnen beïnvloeden. Nederland komt er in die internationale vergelijking niet slecht vanaf: onze redactiecultuur leent zich wel voor onderzoeksjournalistiek. Al staan gebrek aan ambitie en een tekortschietend organisatievermogen meer speurwerk wel in de weg.

Dick van Eijk is chef economie van NRC Handelsblad. Hij geldt als een van de pioniers van computer-assisted reporting in Europa. Dick van Eijk is samensteller en hoofdauteur van het boek Investigative Journalism in Europe (VVOJ, 2005).


Ahold en Irak: onderzoeksjournalistiek in actie
Joost Oranje

Datum: Dinsdag 6 november 2007

Onderzoeksjournalistiek wordt vaak als een van de belangrijkste onderdelen van het vak gezien. Maar in de dagelijkse praktijk in Nederland komt investigative journalism er vaak bekaaid vanaf. Het is zeer arbeidsintensief, kostbaar en succes is niet gegarandeerd. Hoe werkt een groot onderzoeksproject in de praktijk? Hoe zoek en vind je bronnen en bevestiging? En hoe blijf je als journalist aan de goede kant van de ethische lijn? Een verhaal aan de hand van twee concrete onderzoeksprojecten van NRC Handelsblad: de Ahold-affaire en een reconstructie naar de Nederlandse besluitvorming rond de politieke steun aan de oorlog in Irak in 2003.
 
Joost Oranje is chef verslaggeving van NRC Handelsblad. Hij werkte vijftien jaar als onderzoeksjournalist, eerst onder meer bij het tv-programma NOVA en sinds 1998 voor NRC Handelsblad.

Deze lezingen zijn georganiseerd ism. de afdeling journalistiek van de RUG.

FILMS Images
Fahrenheit 9/11
Regie: Michael Moore (2004)
Inleiding door dr. Huub Wijfjes

Datum: Maandag 22 oktober 2007

Met deze frontale aanval op de regering Bush en de oorlog in Irak won Michael Moore de Gouden Palm in Cannes. Ditmaal richt hij zijn pijlen op het militair-industrieel complex. Door suggestieve montage en stekelige vragen schetst Moore een zorgwekkend beeld van de Republikeinen als een partij van cynisch grootindustriëlen met grote belangen in olie- en wapenindustrie. Michael Moore oogstte eerder bekendheid met zijn reldocumentaires Roger and Me (over een autofabriek in Michigan) en Bowling for Columbine (over het wapenbeleid van de Amerikaanse overheid). Moore vormt met deze vorm van typisch Amerikaanse megafoonjournalistiek een gevreesde negatieve factor voor de herverkiezing van George Bush jr.

Huub Wijfjes is mediahistoricus en verbonden aan de masteropleiding Journalistiek van de Rijksuniversiteit Groningen.

Death of a President
Regie: Gabriel Range (2006)
Inleiding door prof.dr. Doeko Bosscher

Datum: Maandag 5 november 2007

‘It’s despicable’, zou Hillary Clinton gezegd hebben over D.O.A.P., de zinderende, controversiële fake-documentaire waarin Gabriel Range speculeert over de gevolgen van een moordaanslag op George W. Bush. Het verhaal is als volgt: op 19 oktober 2007, tijdens een tumultueus en met veel veiligheidsvoorzieningen omgeven bezoek aan Chicago, schiet iemand president Bush neer voor het hotel waar hij zojuist een speech heeft gehouden. De president wordt meteen in een limousine geduwd en afgevoerd naar het ziekenhuis. Ondertussen start een hectisch onderzoek naar de toedracht. Vlak nadat de president bezwijkt aan zijn verwondingen zijn de media al op de hoogte van de naam van een mogelijk Syrische dader. Geraffineerde montage van archiefmateriaal en gespeelde straatscènes, interviews met betrokkenen veiligheidadviseurs. Typisch post 911-drama over manipulatie door en van de media.

Doeko Bosscher is hoogleraar Eigentijdse Geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. Bosscher doceerde in en over de Verenigde Staten en publiceert met name over Nederlandse en Amerikaanse geschiedenis.

FILM Usva
The Road to Guantanamo
Regie: Michael Winterbottom (2006) 
Inleiding door dr. Susan Aasman

Datum: Maandag 29 oktober 2007

Schrijnend docudrama over de manier waarop mensenrechten en internationale rechtsorde worden geschonden. Een drietal Britse twintigers, van Pakistaanse oorsprong, moslims maar nauwelijks praktiserend, reist uit humanitaire motieven naar Afghanistan. Daar komen ze per ongeluk in het strijdgevoel terecht. Zij worden gearresteerd en er volgen twee afschuwelijke jaren in Guantanamo Bay. Nadat blijkt dat de video waarop zij met Osama Bin Laden te zien zouden zijn, gemaakt is voordat ze uit Engeland vertrokken, worden zij vrijgelaten, zonder enige vorm van excuses.

Susan Aasman werkt als universitair docent bij Kunst, Cultuur en Media, Geschiedenis en American Studies.