Hom of Kuit

Bewuste burgers die verantwoord willen leven en consumeren, hebben het niet gemakkelijk. Volgens voedingsdeskundigen is het eten van vis – vooral vette vis als haring, zalm, sardines en makreel – goed voor de gezondheid.

Goed voor hart en bloedvaten en wie weet, goed voor je geheugen. Anderzijds is veel vis eten, vanwege de verontreiniging van zeeën en oceanen, misschien een minder goed idee. Met de vis eet je immers ook - beslist minder gezonde - zware metalen en chemische stoffen.

Maar het aller-ingewikkeldste is wel de alarmerende berichtgeving over overbevissing. Naar verluidt is de visstand zo achteruit gegaan dat je het eten van veel vis als milieubewuste burger bijna niet meer over je hart kunt verkrijgen. Kloppen die berichten? En hoe weten we dat eigenlijk?

De overheid probeert iets tegen de lege zeeën te ondernemen. Al jaren zet ze vissers op vangstquota en maakte ze voorzichtige beginnetjes met het inrichten van zeereservaten, al dan niet nog eens extra beschermd door de basaltblokken van Greenpeace. Ook wordt veel vis tegenwoordig gekweekt, wat op het eerste gezicht natuurlijk gunstig is voor de wilde visstand. Maar ook hier kon schijn wel eens bedriegen.

In deze lezingenserie komt het rijke onderwaterleven aan bod – ver weg en dichtbij. We richten  de blik op koraalriffen en mangrovebossen maar ook op ‘onze’ zee: de Waddenzee. Er is aandacht voor de bedreigingen van het zeeleven en voor de vraag hoe je als consument verantwoord vis kunt kopen. Na afloop van de serie hopen we hom of kuit te kunnen geven: Vis eten, of liever niet?


DE WONDERE ONDERWATERWERELD
Wat is er mis met vis?
Dos Winkel

Datum: Dinsdag 10 maart 2009

Voor zijn werk als onderwaterfotograaf heeft Dos Winkel in de afgelopen 25 jaar de onderwaterwereld dramatisch zien veranderen. Mangrovebossen en koraalriffen verdwijnen als sneeuw voor de zon, terwijl dit nu juist de kraamkamers voor honderden vissoorten zijn. Per jaar wordt momenteel ‘officieel’ zo´n 80 miljard kilo vis gevangen. Dit is zonder de illegaal gevangen vis – jaarlijks naar schatting 30 miljard kilo – en zonder de bijvangst, ook goed voor 30 tot 35 miljard kilo. Bijvangst is de ongewenste vangst die vissers dood of ernstig verminkt weer overboord gooien. Van alle vissoorten is ongeveer driekwart ernstig overbevist – de voortplanting daarvan loopt gevaar. Tel hierbij de wereldwijde slachting van 70 tot 100 miljoen haaien, die het biologisch evenwicht enorm verstoort, en de visoliehype. Er is maar liefst 20 tot 100 kilo wilde vis nodig voor 1 liter visolie. Jaarlijks consumeren we daarvan ruim 1 miljard liter. Het zal niet lang meer duren voordat de prognose van de Britse wetenschapsjournalist Charles Clover uitkomt: de zeeën zullen leeg zijn. Dos Winkel zal zijn lezing larderen met tientallen adembenemende foto’s.

Dos Winkel is fysiotherapeut en onderwaterfotograaf. Van zijn hand verscheen een flink aantal schitterende onderwater(foto)boeken als Wat is er mis met Vis?, Faces of the Deep en The Coral Reef.

DE WADDENZEE
De ecologische rijkdom van het Wad
Han Olff

Datum: Dinsdag 17 maart 2009

De Waddenzee is het grootste wetland van Nederland, het grootste aaneengesloten natuurgebied van West-Europa en het grootste getijdengebied ter wereld. Het biedt een enorme diversiteit aan biotopen. Slikken, zandplaten, kwelders, water en zandstranden wisselen elkaar af. De Waddenzee is voor veel wad- en watervogels het belangrijkste tussenstation tijdens de trek. Bovendien vervult zij ook zelf de functie van broed- en overwinteringsgebied voor internationaal belangrijke aantallen vogels. Han Olff bespreekt het leven boven en onder water.

Han Olff is hoogleraar Community and Conservation Ecology aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij studeerde biologie in Groningen, Minnesota en Wageningen en deed veel onderzoek in de Tropen.


De strijd van natuurbeschermers en vissers
Martijn de Jong

Datum: Dinsdag 17 maart 2009

De Waddenzee is op papier het best beschermde natuurgebied van Nederland. Tegelijkertijd ontbreekt er een verantwoordelijke terreinbeheerder die het gebied daadwerkelijk als natuurgebied beheert. Natuurbeschermers en vissers treffen elkaar daardoor vaker voor de rechter dan in het veld. Hoe is dit zo gekomen? En welke gevolgen heeft dit voor de visserij in het gebied? Martijn de Jong geeft een overzicht van de huidige papierwinkel waarmee de visserij gereguleerd wordt, en komt met een voorstel waardoor visserij en de natuur in de Waddenzee
beter samen kunnen gaan.

Martijn de Jong is als voorzitter van Wilde Kokkels en medewerker van de Waddenvereniging intensief betrokken geweest bij de discussie rond gaswinning en kokkelvisserij in de Waddenzee.  Momenteel werkt hij aan het Natuurherstelplan Waddenzee en het Mosselconvenant: afspraken tussen overheid, vissers en de natuurorganisaties voor een nieuwe toekomst voor de Nederlandse mosselvisserij.

DUURZAAM VISSEN
De lege zee: feit of fictie? Bespiegelingen over duurzaam visserijbeheer
Adriaan Rijnsdorp

Datum: Dinsdag 24 maart 2009

Dat het met de visstanden niet goed gaat, staat als een paal boven water. Maar kloppen alle alarmerende berichten en hoe komen visserijbiologen tot hun conclusies? Wat zijn naar de inschatting van biologen de oorzaken en de gevolgen van de wereldwijde overbevissing? Wat is er tegen te doen? En welke verantwoordelijkheid heeft Nederland? De inspanningen van de Nederlandse overheid om overbevissing tegen te gaan, zijn in ieder geval niet effectief (genoeg) gebleken. Welke maatregelen – viskwekerijen, sturen op ‘visserij-inspanning’ of zeereservaten – zijn effectiever?

Adriaan Rijnsdorp studeerde biologie in Groningen en werkte als platvisbioloog bij het Rijksinstituut voor Visserijbeheer. Hij promoveerde op de evolutionaire effecten van visserij in de Noordzee en onderzocht de genetische en ecologische effecten van klimaatverandering op vis en visserij. Hij is buitengewoon hoogleraar Duurzaam Visserijbeheer bij het IMARES-instituut van de Universiteit Wageningen.

Vis eten met een goed geweten
Margreet van Vilsteren

Datum: Dinsdag 24 maart 2009

Als je goed oplet, is er in de supermarkt vis te koop met het blauwe MSC-label: gegarandeerd duurzame vis . MSC staat voor Marine Stewardship Council, een organisatie opgericht door Unilever en het Wereld Natuur Fonds die probeert duurzame visvangst te bevorderen. Ongeveer 240 wilde vissoorten hebben een MSC-label, waaronder wilde zalm uit Alaska en haring uit de Noordzee. Voor kweekvissen bestaat er in Nederland nog geen betrouwbaar keurmerk. Hoe komt het MSC- label tot stand? En wat zijn de effecten ervan?

Margreet van Vilsteren is medewerker Marktontwikkeling Duurzame Vis bij Stichting De Noordzee, een onafhankelijke organisatie die zich inzet voor een duurzaam gebruik van de Noordzee en een gezonde zee vol vis, dolfijnen en ander leven. Ze beoordeelt vissen voor de Viswijzer. Van Vilsteren studeerde visteelt & visserij in Wageningen, deed onderzoek in Mauritanië en werkte voor de Federation of European Aquaculture Producers), een organisatie die de  belangen behartigt van alle vistelers in Europa.

Ook in andere steden besteedt Studium Generale aandacht aan vis en visserij. Surf naar www.mare-nostrum.nl voor een overzicht.