One Giant Leap for Mankind...

Met de lancering van de eerste spoetnik, een kunstmaan van Sovjet makelij, begon op 4 oktober 1957 het moderne ruimtevaarttijdperk. Sindsdien nam het ruimteonderzoek een hoge vlucht.

De ene spectaculaire ruimtereis volgde op de andere. In 1961 gingen de eerste mensen de ruimte in: de Russische kosmonaut Joeri Gagarin maakte in 1 uur en 48 minuten een baan om de aarde. Enkele weken later bereikte de Amerikaanse astronaut Alan Shepard een recordhoogte van meer dan 100 kilometer. Ruimtevaart werd een race tussen de VS en de Sovjet Unie en was een geliefd propagandamiddel tijdens de Koude Oorlog. Na diverse Sovjet successen schreef de Amerikaan Neil Armstrong wereldgeschiedenis toen hij 20 juli 1969 als eerste mens voet op de maan zette en de legendarische woorden sprak: ‘One small step for (a) man, one giant leap for mankind.’

Waar staan de ruimtevaart en het ruimteonderzoek 50 jaar na de eerste spoetnik? Wat hebben de vele bemande en onbemande ruimtevluchten ons opgeleverd? Is onze kennis over het heelal met reuzensprongen toegenomen of ging het vooral om spannende avonturen met een bescheiden spin off? En welke ruimtereizen en onderzoeksmissies staan ons nog te wachten?

Mijlpalen en mislukkingen
50 jaar ruimtevaart in vogelvlucht
Niek de Kort, Andrey Barychev

Datum: Dinsdag 2 oktober 2007

De geschiedenis van een halve eeuw ruimtevaart is een opeenstapeling van succesverhalen en soms mislukkingen. De maanrace tussen de VS en de Sovjet Unie zorgde voor de ene mijlpaal na de andere en mondde uit in de historische maanlanding van de Apollo 11. Maar er ging ook het een en ander mis. De bemanning van de Apollo 1 kwam om tijdens een test van de nieuwe cabine. En de bemanning van de Apollo 13 wist met moeite het vege lijf te redden: ‘Houston, we have a problem’. Ook Rusland betaalde af en toe een hoge tol. En vers in het geheugen liggen de tragische ongelukken met twee Space Shuttles. Ook in de onbemande ruimtevaart wisselden succes en mislukking elkaar af. De Hubble Space Telescope zorgde voor een ommekeer in de sterrenkunde, maar de Mars Polar Lander stortte roemloos neer door een rekenfout.
Wat hebben we geleerd van 50 jaar ruimtevaart en ruimteonderzoek en wat staat ons allemaal nog te wachten?

Niek de Kort studeerde astrofysica aan de Rijksuniversiteit Leiden. Hij was programmamaker voor Teleac en werkt als zelfstandig publicist. Voor SRON schreef hij het boek ‘Ruimteonderzoek. De horizon voorbij. Een indruk van veertig jaar ruimteonderzoek’.

De Russische sterrenkundige Andrey Barychev (Kapteyn Astronomical Institute, RUG) vertelt, als aanvulling op de lezing, enkele anekdotes over de kinderziektes van het spoetnikproject.


Van ruimtereis naar duurzaamheid
Wubbo Ockels

Datum: Donderdag 4 oktober 2007

Hoe was het om als eerste Nederlander de ruimte in te gaan? Wat doet een ruimtevlucht met je, hoe bereid je je erop voor en verandert je kijk op de wereld en het heelal na een ruimtereis? Kort na zijn promotie in 1978 werd Wubbo Ockels door de European Space Agency (ESA) geselecteerd om mee te werken aan het Spacelab-ruimteprogramma, waarin de ESA met de Amerikaanse NASA samenwerkt. Hij volgde een astronautenopleiding in het Johnson Space Center in Texas. Bij de eerste Spacelab-vlucht van het programma, onderhield hij op aarde het contact tussen de bemanning en de wetenschappers in het vluchtleidingscentrum.
Zelf maakte hij, als eerst Nederlander, zijn eerste ruimtevlucht tussen 31 oktober en 6 november 1985 met de Space Shuttle Challenger. Bij deze vlucht had hij de verantwoordelijkheid voor de meetapparatuur van het Spacelab-D1. Met deze apparatuur werden meer dan zeventig verschillende experimenten uitgevoerd in vijf wetenschappelijke gebieden. Toen een tweede ruimtevlucht er niet in bleek te zitten, ging Ockels zich inzetten voor een duurzame aarde.

Prof.dr. Wubbo Ockels studeerde natuurkunde en wiskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is hoogleraar duurzame technologie aan de TU Delft en hoogleraar Atmospheric Systems for Sustainable Energy and Transport aan de RUG.



Blikveld verruimd
De oogst van 50 jaar astronomisch ruimteonderzoek
Peter Barthel

Datum: Dinsdag 9 oktober 2007

Onze kennis en begrip van het heelal worden gestaag groter, of het nu gaat om de vroegste perioden van het heelal, nabije Melkwegstelsels, kraamkamers van sterren, exo-planeten of ons eigen zonnestelsel. Bijna dagelijks worden er ontdekkingen gedaan die onze kennis van het heelal vergroten. Dat hebben we te danken aan observaties en theoretisch onderzoek. Maar zeker ook aan de ruimtevaart.
Twee gebeurtenissen in de geschiedenis van de astronomie hebben tot een werkelijk explosieve groei van onze kennis geleid. De eerste was de uitvinding van de telescoop, nu bijna 400 jaar geleden. De tweede was de ontwikkeling van het astronomische ruimteonderzoek, dat 50 jaar geleden een eerste impuls kreeg. Door het ruimteonderzoek is onze blik op het heelal enorm verruimd en onze kennis op een hoger plan gebracht.
 
Prof.dr. P.D. Barthel is hoogleraar astrofysica van actieve sterrenstelsels aan de Rijksuniversiteit Groningen

Eerste wankele stapjes
De start van het Nederlandse ruimteonderzoek
Kees de Jager

Datum: Dinsdag 23 oktober 2007

“Jullie worden niet gehinderd door een teveel aan ervaring.” De toenmalige directeur van de Nederlandse organisatie voor Zuiver Wetenschappelijk Onderzoek formuleerde het subtiel, bij een bezoek aan het Utrechtse laboratorium voor ruimteonderzoek, eind 1957. De Sovjets hadden hun eerste spoetnik gelanceerd, de Amerikanen volgden snel en Europa wilde en mocht niet achterblijven. Het was een wonderlijke en inspirerende tijd. We wisten en konden weinig en dachten soms toch van alles te kunnen. Maar we leerden snel. We experimenteerden veel en gingen bij anderen te rade. Blunders en successen wisselden elkaar af.
Een persoonlijk verhaal van de nestor van het Nederlandse ruimteonderzoek over de hoogtepunten van de Nederlandse ruimtevaart: de eerste instrumenten voor raketten, raketlanceringen in Suriname, pogingen om met de Duitsers een grote astronomische ruimtetelescoop te bouwen, de eerste Nederlandse satelliet en een blik op lopende en toekomstige nationale ruimteprojecten.

Prof.dr. C. de Jager, emeritus hoogleraar sterrenkunde aan de Universiteit Utrecht, is een van de pioniers van het Nederlandse ruimteonderzoek.

Tentoonstelling Universiteitsmuseum Groningen
Lift-off!
50 jaar ruimtevaart en -onderzoek
Datum: Vrijdag 5 oktober 2007 t/m zondag 27 januari 2008
Meer informatie: www.rug.nl/museum

Deze lezingenserie is georganiseerd met steun van SRON Netherlands Institute for Space Research.