Componisten rond Diaghilev

Componisten rond Diaghilev
Prokofjev | Moesorgski | Stravinski | Rimski-Korsakov

De componisten die voor Diaghilev balletten schreven, excelleren allen in vindingrijkheid van melodiek, ongehoorde harmoniek en metra en zijn allen tevens meesters van briljante orkestratie. Hun werken zijn net zo kleurrijk en origineel als de decors en kostuums van Bakst, Benois, Picasso en andere ontwerpers van Diaghilevs toneelbeelden. In een korte serie lezingen introduceert muziekhistorica dr. Henriëtte Sanders vier van hen. Reserveert u vier dinsdag-na-middagen in uw agenda. De lezingen gaan vergezeld van overheadprojectie en geluidsvoorbeelden (CD’s en piano).


Sergej Prokofjev (1891-1953)
De verloren zoon

Datum: Dinsdag 18 januari 2005

Prokofjev, componist en pianist studeerde aan het Conservatorium van St. Petersburg en begon daar ook zijn muzikale carrière oa. met de succesvolle uitvoering van zijn Eerste Pianoconcert. Vanaf 1913 maakte hij verschillende reizen door West-Europa en ontmoette in 1914 Diaghilev in Londen. Zijn Skythische Suite is een bewerking van een door Diaghilev besteld en verworpen ballet. In de jaren 1918-1922 verbleef Prokofjev in de USA, waar hij oa. de opera De Liefde voor de drie Sinaasappels componeerde. De jaren 1922-1936 bracht Prokofjev door in Europa, waar oa. zijn Derde Pianoconcert, de opera De Vuurengel en het ballet De verloren Zoon ontstonden. Daar hij echter geen kans zag om als componist in het westen een leidende positie te bekleden, keerde hij in 1936 definitief naar de Sovjet-Unie terug. De stijlen van zijn veelzijdige oeuvre van opera’s, balletten, pianowerken, kamermuziek, orkestwerken, liederen, in principe briljant van melodiek, vindingrijke harmoniek en schitterende orkestratie, moest hij daar noodgedwongen hoe langer hoe meer aanpassen aan de eisen van een ongelooflijk repressieve kunstpolitiek, die in 1948 een climax bereikte met een decreet, waarin de belangrijkste Sovjet-componisten (waaronder ook Sjostakovitsj) iedere zelfstandige ontplooiing werd ontzegd. Deze artistieke moord en de daarmee gepaard gaande fysieke dreiging overschaduwden sterk de laatste jaren van Prokofjev. Hij stierf op dezelfde dag als Stalin.


Modest Moesorgski (1839-1881)
Geniale Einzelgänger

Datum: Dinsdag 25 januari 2005

Moesorgski, afkomstig uit een familie van grondbezitters kreeg van zijn moeder een muzikale opvoeding (piano). Even belangrijk waren de volksverhalen die zijn kindermeisje hem vertelde.
In 1852 vertrok Moesorgski naar St. Petersburg waar hij kennis maakte met de voorstanders van een nationale stijl in de Russische kunstmuziek, o.a. met Dargomyszjkij en Balakirev. De laatste gaf hem les in analyse aan de hand van partituren van westerse componisten. In 1866 toonde Moesorgski in zijn liederen een geheel eigen  realistische stijl gebaseerd op thema’s uit het leven van volkstypen en getoonzet met grote aandacht voor de tekstdeclamatie en met melodiek en polyfonie, die hun eigenaardigheden aan de Russische volksmuziek ontlenen. Dit muzikaal realisme vormt tevens de grote kracht van o.a. zijn opera’s  Boris Godunov (1868-1872) en Khovantstsjina  (1872-80), van zijn liederencycli Liederen en Dansen des Doods (1875-77) en De Kinderkamer (1872) en van zijn cyclus voor piano Schilderijen van een Tentoonstelling (1874).
De familie Moesorgski kende echter geldzorgen na de afschaffing van de slavernij en de componist moest als ambtenaar in zijn onderhoud voorzien. Zijn leven werd bovendien door zijn drankzucht ontregeld en veel van zijn werk liet hij onvoltooid na.
Moesorgski’s bijzondere, individuele stijl heeft grote invloed uitgeoefend ook buiten Rusland.  Het werk van o.a. Debussy en Ravel getuigt hiervan.


Igor Stravinski (1882 - 1972)
De Picasso van de muziek

Datum: Dinsdag 1 februari 2005

De carrière van Stravinski, leerling van Rimski-Korsakov, stond onder invloed van Diaghilev, sinds deze hem opdracht gaf het ballet de Vuurvogel (1910) te componeren. Dit ballet, zowel qua verhaal als muziek typisch Russisch, betekende Stravinski’s doorbraak als componist. Ook werken als het primitivistische Le Sacre du printemps (1913) en het neoclassicistische Pulcinella (1919-20), die in Stravinski’s oeuvre en de muziekgeschiedenis als prototypes voor hun stijl gelden, zijn in de samenwerking met Diaghilev ontstaan. Stravinski geldt als pionier en belangrijkste vertegenwoordiger van het neoclassicisme zoals in o.a. Pulcinella , het Octet (1923), Symphonie de Psaumes  (1930) en de opera The Rake’s Progress (1951).  Ook heeft hij in de jaren vijftig seriële muziek geschreven, zoals o.a. het Septet (1953) en Threni (1958). Stravinski was een vernieuwer op het gebied van metrum, ritme, harmoniek en orkestratie.


Nikolai Rimski-Korsakov (1844 - 1908)
Operacomponist van Russische mythen

Datum: Dinsdag 8 februari 2005

Rimski-Korsakov was als componist een dilettant, en, zoals zijn medestanders Moesorgski en Borodin, leerling van de nationalistische Vrije School van Balakirev. Zijn functie als marineofficier liet hem genoeg tijd over om zich aan compositie te wijden en, toen hij in 1871 docent aan het Petersburgs Conservatorium werd, had hij reeds werken als de Tweede symfonie (Antar, 1868) en de opera Pskovityanka (1868-72) op zijn naam staan. Er zouden nog veertien opera’s volgen, waaronder De Meinacht (1878-79), Sneeuwmeisje (1880-81), De Tsarenbruid (1899), De onsterfelijke Kashtschei (1902) en De gouden haan (1906-07). Daarnaast ontstonden orkestwerken (o.a. Scheherazade, 1888), liederen, koorwerken , pianowerken en kamermuziek. Een bijzondere prestatie van Rimski-Korsakov is de bewerking en voltooiing van composities van Moesorgski (o.a. Boris Godunov) en Borodin (Prins Igor). Rimski-Korsakov was een excellent orkestrator en een componist van bijzonder kleurrijke vernieuwende harmoniek.

Dr. Henriette Sanders studeerde muziekwetenschap, piano en zang te Amsterdam. Ze is lange tijd als docent muziekwetenschappen verbonden geweest aan het Instituut voor Muziekwetenschap en het Conservatorium in Groningen. Het merendeel van haar publicaties ligt op het muziekjournalistieke vlak. Zij promoveerde in 1999 aan de Universiteit van Tübingen op een proefschrift over Schubert.