Steunberen van de Samenleving

In deze vijfde aflevering gaat Kees Schuyt, auteur van Steunberen van de samenleving in gesprek met Bart Jan Spruyt en Karin van Oudenhoven - van der Zee.
Wat houdt een samenleving bijeen? Dat is een vraag die in Nederland veel gesteld is de laatste vijf jaar. Het standaardantwoord is: gemeenschappelijke waarden en normen. Vandaar het offensief van Balkenende en het accent van – eerst alleen rechtse, later ook linkse – politici en intellectuelen op de samenleving als waardengemeenschap.

Kees Schuyt, een van Nederlands bekendste sociologen, is met deze vraag niet gelukkig en dus ook met het antwoord niet tevreden. Wezenlijker is volgens hem de vraag wat een samenleving bijeen houdt als gemeenschappelijke waarden niet of niet meer aanwezig zijn en ze verscheurd dreigt te worden door felle groepsconflicten en scherpe wij-zij-tegenstellingen.

Zijn antwoord: in die situaties heeft een samenleving, net als een grote kathedraal, een aantal steunberen nodig om niet volledig in te storten. In de loop van de geschiedenis zijn die steunberen inderdaad ontwikkeld: een eerlijk rechtsproces, religieuze tolerantie, het zoeken naar wetenschappelijke waarheid en tenslotte niet-gewelddadige conflictbeslechting. Een samenleving heeft deze historisch ontwikkelde sociale instituties hard nodig om met vele tegengestelde groepsbelangen en religieuze verschillen om te gaan zonder tot sociale wanorde of destructie te vervallen. Deze sociale instituties geven ‘tegenkracht’ tegen te veel of te weinig sociale binding. Want dat kan volgens Schuyt ook: een samenleving kan ook te veel sociale cohesie hebben.

Socioloog en jurist Kees Schuyt bekleedt dit jaar de Cleveringaleerstoel. Zijn leeropdracht is ‘Recht en conflict: groepstegenstellingen en groepsconflicten in de hedendaagse samenleving'. Tussen 1998 en 2005 was hij lid van de WRR en sinds 2005 is hij lid van de Raad van State. Onlangs verscheen van zijn hand Steunberen van de samenleving, een bundel sociologische essays.
Twee critici lazen zijn boek zorgvuldig en plaatsen kritische kanttekeningen: Bart Jan Spruyt, wegbereider van hedendaags conservatisme in Nederland, historicus, politiek journalist en voormalig directeur van de Edmund Burke Stichting en Karin van Oudenhoven - van der Zee, RUG-hoogleraar Organisatiepsychologie en directeur van het Instituut voor Integratie en Sociale Weerbaarheid. Gespreksleider is RUG-filosoof Hans Harbers.

Dwarse Boeken is een reeks debatavonden van debatcentrum DwarsDiep. Naar aanleiding van recente boekpublicaties door opiniërende publicisten, wetenschappers of politici wil DwarsDiep minstens vier keer per jaar een discussiebijeekomst op touw zetten waarin de schrijver wordt geconfronteerd met critici en een kritisch publiek.