Literaire helden: Don Juan
De twee beroemdste Spaanse helden, Don Quichot en Don Juan, staan ook bekend als antihelden, en als zodanig worden zij niet zelden geassocieerd met het Spaanse volkskarakter. Maar in feite zijn zij natuurlijk archetypes die in alle talen en culturen opduiken.
De mythe van Don Juan, alhoewel vermoedelijk ontstaan in de Italiaanse Middeleeuwen, kreeg vaste literaire vorm in de Spaanse Gouden Eeuw via het toneelstuk De spotter van Sevilla en de stenen gast van de monnik Tirso de Molina (1625). In dit stuk geldt Don Juan nog als de gewetenloze verleider die de spot drijft met dood en religie, en die daarvoor gestraft wordt met hel en verdoemenis. Dat paste prima bij de strenge moraal van de Spaanse Barok, maar in latere versies van dit stuk zien we een heel andere Don Juan verschijnen. Zo groeit er bij de Dom Juan van Molière (1665) al enig begrip voor zijn schurkendaden. Sterker nog, in het op Molière geïnspireerde stuk dat het Noord Nederlands Toneel dit najaar opvoert, is duidelijk te zien hoe onze vrouwenveroveraar in feite rebelleert tegen de valse schijn van zijn tijd.
Nog weer later, in de Don Giovanni Van Lorenzo da Ponte en Mozart (1787) is Don Juan een soort typetje geworden, een man die zijn veroveringen telt, maar een mislukkeling is, sympathiek misschien, maar niet tot echte liefde in staat. In de 19e en in de 20e eeuw verschijnen er in tal van landen steeds weer nieuwe Don Juans, van Byron en Shaw, van Baudelaire en Anouilh tot aan Bergman, Frisch of Menasse. Nu eens is hij een romantische held, dan weer een tragische figuur, maar in toenemende mate wordt hij een papieren held die de regie over zichzelf en zijn omgeving is kwijtgeraakt, en die worstelt met zijn identiteit en zijn man-zijn. Steeds weer blijkt Don Juan een (anti)held te zijn die het prototype vormt van de veranderende tijden.
Hub. Hermans is hoogleraar Romaanse Talen en Culturen en voorzitter van de nieuwe opleiding Europese Talen en Culturen van de RUG. Hij studeerde Spaanse Taal- en Letterkunde in Groningen en Madrid, en promoveerde op het politieke theater van Rafael Alberti. Op het gebied van onderwijs en onderzoek houdt hij zich bezig met de Spaanse literatuur uit de periode rond de Spaanse Burgeroorlog en met de cultuur uit het grensgebied van Mexico en de VS. Zijn meest recente boeken gingen over de moderne Spaanse en de Mexicaanse film.
Interessante links
RUG-docent aan het woord prof.dr. Hub. Hermans
Digischool.nl Don Juan van Molière
Wikipedia Dom Juan
Youtube:
Don Juan van Richard Strauss
Don Giovanni van Mozart
