Fries Mysterie Ontrafeld

Jonge Doctors
Fries mysterie ontrafeld
Haverschmidt schreef Oera Linda-boek
Dr. Goffe Jensma

Datum: Maandag 25 april 2005

Het in 1867 in Noord-Holland opgedoken Oera Linda-boek is een van de meest fascinerende en interessante mystificaties uit de literatuurgeschiedenis van ons land. Het boek vertelt van een vierduizend jaar oude, hoogstaande en zeer vrijheidslievende  Friese cultuur, waarvan alle verdere Europese beschavingen (inclusief die van de Grieken en de Romeinen) niet meer dan een verbastering zouden zijn geweest. Over de echtheid, het karakter en de mogelijke auteur van het boek zijn de meningen tot op de dag vandaag verdeeld.

Historicus Goffe Jensma wijdde aan het boek een studie en kwam tot twee opmerkelijke conclusies. Op basis van een uitgebreide analyse van manuscript en tekst merkt hij het boek allereerst aan als een voor negentiende-eeuwse begrippen zeer experimentele, meerlagige  literaire tekst, die er op uit is om de lezer op allerlei manieren op het verkeerde been te zetten en die geen eenduidige interpretatie toestaat. De meeste betekenis krijgt de tekst uiteindelijk  als men haar leest als allegorie van de negentiende-eeuwse godsdienststrijd, het conflict tussen vrijzinnigheid en fundamentalistische orthodoxie.

Tenminste even opvallend zijn Jensma’s conclusies betreffende de auteurs van het Oera Linda-boek. Volgens hem is niemand minder dan de dichter-dominee François Haverschmidt, ook wel bekend als Piet Paaltjens, de geestelijke vader. Deze modernistische predikant zou het boek hebben geschreven om zijn orthodoxe tijdgenoten te laten zien dat ze de christelijke bijbel niet letterlijk moesten nemen. Geheel tegen de verwachting in nam de zaak echter een dramatische wending doordat sommigen juist in de echtheid van de tekst begonnen te geloven, waardoor het boek zelf tot bijbel kon uitgroeien.

Goffe Jensma (Kornhorn, 1956) studeerde filosofie en geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij werkt als literatuur- en cultuurhistoricus aan de Fryske Akademy in Leeuwarden en is tevens universitair docent Friese cultuur- en literatuurgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. De titel van zijn proefschrift luidt De gemaskerde god. François Haverschmidt en het Oera Linda-boek.